زبان مادری را گاهی نخستین زبانی به شمار می آورند که کودکان می آموزند.
این تعریف مورد مناقشه است؛ کودکان مهاجر و کودکان قومهایی که در اقلیت به
دنیا میآیند، الزاما زبان مادرانشان را یاد نمیگیرند، یا به اندازه زبان
کشور میزبان و قوم حاکم، بر آن تسلط ندارند. به همین دلیل بسیاری منظور از
زبان مادری را زبان بومی یا زبان والدین می‌دانند، و حمایت از آن و فراهم
کردن امکانات آموختن اش را، به ویژه برای مهاجران و اقلیتهای قومی، گامی
مهم در حفاظت از تنوع زبانها به شمار میرود.
زبان مادری
زبانیست که از مادر، پدر و نزدیکانمان آموخته ایم. بنا به نطر پژوهشگران
کودک در رحم مادرش با زبان مادریش آشنا میشود و هنگام بدنیا آمدن که گریستن
آغاز میکند اگر به زبان مادریش با وی سخن گفته شود، گریه اش را قطع کرده
گوش میدهد.
حدود نیمی از زبانهای دنیا در حال از میان رفتن هستند. فراموش شدن هر زبان به از دست رفتن مجموعهای از فرهنگ، تاریخ و آداب جمعی از ساکنان زمین میانجامد. یونسکو روز ۲۱ فوریه را روز حمایت از زبان مادری نامگذاری کرده است.
کودک با گذشت زمان و شنیدن مکرر، زبان
مادریش را آموخته آغاز به ادای آن میکند. کم کم با ساختن جملات کوتاه آغاز
به سخن گفتن به زبان مادریش میکند. در طول زمان کوتاهی می آموزد تا به زبان
مادریش احساسات و خواسته هایش را به اطرافیان خود تفهیم نماید. با زبان
مادریش با دیگران رابطه برقرار کند. با همین زبان بازی میکند، می خندد، می
گرید و وارد مشاجره و بگو مگو می شود. تنها و تنها با زبان مادریش است که
قادر می شود دنیای پیرامون خود را بشناسد و بیان نماید. با سخن گفتن به
زبان مادری از فردیت و تنهایی خویش خارج گشته از تعلق خود به گروه ویژه ای
آگاه میشود. او با مهر و محبت، اعتماد و امنیتی که این تعلق به وی ارزانی
داشته است زندگی میکند.
اگر بخواهم یک توضیح علمی بدهم، خواهم گفت که سخن گفتن خود تفکری آهنگین (مصوّت) است. ما هنگام تفکر خاموشانه با
خود سخن می گوئیم. و آنگاه که لب به سخن می گشائیم، در حقیقت با صدا می اندیشیم.
هنگامیکه ما به زبان مادری سخن می گوئیم،
بین ذهن و دهان (زبان) رابطه ای مستقیم برقرار می شود. در اینجا می خواهم
مسئله را قدری بیشتر باز کرده بگویم، زمانیکه ما بزبان مادریمان سخن می
گوئیم در حقیقت بین قلب و ذهن و دهانمان(زبانمان) رابطه ای تنگاتنگ برقرار
میشود. زیرا این سخنان لحظات زندگی و تجارب گذشته مان را تداعی کرده در ذهن
و روانمان زنده میکند، با هر واژه ای احساسهای عمیقی را زندگی میکنیم،
خرسند میشویم، ناخشنود می گردیم، حسرت می خوریم و انتظار میکشیم. با زنده
شدن جملاتی که در ذهنمان شکل گرفته اند، مکنونات دلمان جان گرفته، از طریق
دهان و زبان تمامی احساسات و اندیشه های خودرا بیان و بدیگران تفهیم
میکنیم. درست بهمین جهت هنگامیکه ما بزبان مادریمان سخن می گوئیم، مکانیزم
سه گانه ای بین دهان و قلب و ذهنمان نظم و شکل میگیرد که با طبیعت انسانی
سازگاری کامل و تمام دارد. لذا زبان مادری همچون کلیدیست که دنیای درونی
مانرا گشوده به نمایش میگذارد. حجب و حیا، عیب و هنر و تمامی مکنونات درونی
مان تنها و تنها زمانی آشکار می گردد که ما به زبان مادریمان سخن می
گوئیم.
کودک در پنجسال اول زندگیش 80% کل معلوماتی
را که در تمام طول زندگیش باید بیآموزد، در خانواده اش کسب میکند و در 7-6
سالگی نیز سن مدرسه رفتنش فرا می رسد. در این مرحله دو وضعیت مختلف پیش می
آید:
- کودک در مدرسه بزبان مادریش تحصیل خواهد کرد.
- کودک به زبانی کاملاً بیگانه با زبان مادریش تحصیل خواهد کرد.
مدرسه در شکل گیری شخصیت کودک نقش بسیار
بزرگی دارد، زیرا مدرسه همانند پلی است بین خانواده و جامعه بزرگ، که
آموخته های کودک در آغوش خانواده اش را کامل تر و علمی تر میکند و با پرورش
جسم و روحش، وی را جهت کار و زندگی در جامعه آماده میکند.
احساس هویتی را که کودک در آغوش خانواده اش
کرده بود و نیز پیوند اورا به خانواده و خلقس تقویت مینماید و در عین حال
وی را از مسئولیتهائی که در قبال جامعه اش دارد آگاه میسازد.
در اینجا نخست تأثیرات روحی و شخصیتی شرائطی را بررسی میکنیم که کودک به زبان مادری خود تحصیل می کند:
گرچه متأسفانه این شرایط برای ما آشنا نیست،
اما آن چیزیست که ما پیوسته در آرزو و حسرت آن بسر برده ایم. نخستن باری
که کودک پا به مدرسه میگذارد، از آنجائیکه نخستین جدائیش از میان خانواده و
نزدیکانش نیز میباشد، احساسات غریب و شگفت انگیزی احاطه اش میکند. نخستین
بار در یک محیط رسمی وارد می شود که در آنجا کسی را نمی شناسد. کودک با
چنین احساساتی وارد کلاس میشود، سپس معلم نیز وارد شده به سخن گفتن آغاز
میکند. معلم جایگاه بسیار ارجمندی دارد. کودک هم از وی می ترسد و هم
احترامش می گذارد.
هرچند کودک در گیرودار اینهمه احساس تنهائی و
بیگانگی، خانواده و نزدیکانش را در کنار خود ندارد اما او آنچنان نیروی
حمایتگری با خود دارد که وی را در ایجاد رابطه با دیگران یاری میرساند و در
این محیط شگفت و بیگانه گرما و نیرو می بخشد. این نیروی حمایت گر و نجاتبخش ” زبان مادری” اوست که در اختیار دارد. بیاری زبان مادری با دیگران و حتی با انسانهای نا آشنا ایجاد رابطه می کند.
معلم را نمی شناسد اما زبانی را که او صحبت میکند بخوبی می فهمد و در سایه این زبانست که او احساس میکند معلم نیز یکی از افراد ملتش میباشد. دروسی را که معلم می آموزد، چون به زبان مادریش میباشد می تواند بخوبی بفهمد.
ازآنجائیکه زبان گوینده بهمان زبانیست که وی
بخوبی درک و احساس می کند، به سرعت قادر می شود به سئوالهای معلم جواب
دهد، و این بنوبة خود به کودک حضور ذهن و آرامش روحی می بخشد و راه خلاقیت
را برویش می گشاید.
کودک صاحب آنچنان توان و امکانیست که گفته
های معلم را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده سئوالات جدیدی را طرح نماید و
بهمین جهت نیز نیروی تحقیق و بررسی، پرس و جو و خلاقیتش به مرحله رشد و
شکوفائی می رسد.
بعلت اینکه تدریس به زبان مادریش جریان پیدا
می کند، در وجود کودک نیر اعتماد بخود، به خانواده و جامعه ای که به آن
تعلق دارد هرجه بیشتر و مستحکمتر گشته، هویتش بطور کامل شکل می گیرد.
اکنون ببینیم اگر تحصیل به زبان مادری نباشد چه پیش خواهد آمد؟
اولاً چرا نباید تحصیل بزبان مادری باشد؟
در هر جامعه ایکه انسانها از تعلیم و تربیت
به زبان مادری خود محرومند، معنی اش حاکمیت ظلم و استبداد سیاسی و اجتماعی
در آنجا میباشد. بی عدالتی وجود دارد زیرا در آنجا زبانی بر دیگر زبانها و
یک گروه انسانی بر دیگر گروههای انسانی در موضعی برتر و حاکم قرار دارد.
این به معنی آنست که در آن جامعه استثمار انسانهای غیر حاکم و محو شدنشان
از صحنه تاریخ از پیش طرح ریزی گشته است.
برای نابودی انسانها سه راه عمده وجود دارد:
1- نابود
کردن فیزیکی نسل دیگران توسط یک بمب اتمی که در مملکت ما غیر ممکن است.
زیرا غیر فارسها در تمامی پهنة ایران و در تمامی گوشه و کنار آن پراکنده
شده اند.
2- عنوان کردن فرضیه خون پاک و ژن خالص!
این فرضیه در مملکت ما طرح و تجربه شد، اما
اکنون اعتبار خودرا از دست داده است. زیرا در نتیجه مهاجرتهای مداومی که طی
قرون و اعصار متمادی صورت گرفته است، چیزی بنام ژن خالص نمانده است و اگر
هم مانده باشد آنها ژنهای ناقصی هستند زیرا متخصصین و صاحبنظران ژن شناسی
ثابت کرده اند که درجه هوش و استعداد صاحبان ژنهای خالص بسیار پائین بوده ،
در مقابل بیماریهای گوناگون نیز مقاومت بسیار ضعیفی دارند.
3-از طریق نابود کردن ژن های مدنی و فرهنگی.
ژن های فرهنگی چیست؟
ژن مدنی، فرهنگ و مجموعه تمدّنی است که از
نسلهای گذشته به عنوان میراثی گرانبها بما رسیده، و این آن چیزیست که
سیاستگران ایران آماج حملات خود قرار داده و نابودی آنرا در دستور کار خود
داشته و دارند.
برای نابودی ملتهای غیر فارس در ایران می
خواهند از طریق غیر قانونی و قدغن کردن زبانشان در حقیقت فرهنگ، تاریخ و
هویت آنانرا نابود کنند و به بردگان و انسانهای درجه 2 تبدیل نمایند. و در
نهایت نامشان را از صفحة تاریخ پاک کنند. زیرا تنها و تنها آن خلقی چنان آسان خواهد مرد و نامش از تاریخ زدوده خواهد شد که زبان مادریش را فراموش کرده باشد.
در حقیقت از اولین روز گشایش مدارس تک
زبانی، کوشش برای نیل به این هدف، یعنی نابودی ملتهای غیر فارس در ایران
آغاز گردیده و ادامه دارد.
کودک نخستین روز پا به مدرسه می گذارد. معلم
وارد شده سر سخن را باز میکند. کودک چیزی از گفتار معلم نمی فهمد زیرا
زبان اورا نمی داند. کودک گرفتار شرائط و فضای تلخ و ناگواری می باشد!.
زبانی که از مادر و پدرش آموخته و بدان افتخار می کرد، در اینجا بکار نمی
آید و ارزشی ندارد. به او گفته بودند برای آدم درست و حسابی شدن به مدرسه
برو! اما برای آدم شدن زبان او بدرد نمی خورد و بزبان بیگانه ای باید سخن گفت. برای آدم شدن باید فارس شد، این یعنی چه؟!. فارس نشده ها جزو آدمها بشمار نمی روند!
بدین ترتیب کلیة کسانیکه بزبان مادریش با او
صحبت می کنند، در ذهن او از اعتبار و اعتماد می افتند. اینگونه تفکّرات
تلخ هر روز و هر ساعت بر روح و روانش ضربه وارد میکند و بدین وسیله نیز هر
روز و هر ساعت اعتمادی که به خانواده، زبان و فرهنگش داشت در وجودش می
میمرد. کودک هر روز تحقیر می شود و پس از زمانی نه چندان دراز هویتی که از
خانواده گرفته بود نابود می شود و بتدریج اعتماد و پیوندی نیز که به جامعه و
ملتش داشت گسسته از بین می رود.
کودک چون زبان معلمش را نمی داند، بخش عمده
آموزشهای اورا نیز نمی تواند بفهمد. گفته های معلم را نه میتواند بررسی
کند، نه میتواند سئوالی طرح کند و نه میتواند درک کند. اگر هم چیزی بفهمد
نمیتواند به زبان بیآورد و برای دیگران توضیخ دهد. زیرا زبان فهم و بیانش
جدا شده است. در زبان مادریش می فهمد اما نمی تواند فهمیده هایش را بیان
کند. یعنی رابطة بین ذهن، قلب و دهان (زبان) تماماً قطع میگردد. و این زیان
جبران ناپذیری برای رشد انسان بوده، تأثیر منفی بسیار بزرگی بر روح و روان
و شخصیت آدمی میگذارد.
با جمعبندی همة این واقعیت ها می توانیم آنچه راکه بعلّت محرومیت از تحصیل بزبان مادریش بر سر کودک می آید، چنین خلاصه کنیم:
. بسیاری از کودکان بعلت
محرومیت از تحصیل بزبان مادری، اعتماد بنفس خودرا از دست داده از همان
ابتداء از رفتن به مدرسه امتناع می ورزند. بهمین جهت نیز درصد بیسوادی در
اینگونه جوامع بسیار بالاتر از جوامعی است که در آن کودکان بزبان مادری خود
تحصیل می کنند.
از آنجائیکه کودکان زبان معلم را نمی دانند،
قادرند فقط بخش اندکی از دروس را بفهمند. و این باعث میشود که اینگونه
کودکان بتدریج اعتماد بنفس خودرا از دست بدهند.
. از آنجائیکه اینگونه کودکان اعتماد خودشان را به خود، خانواده و جامعه و ملتی که بدان منسوبند از دست می دهند، ناگزیر در پی کسب هویّت دیگری خواهند بود.
. از آنجائیکه زبان فهم
کودکان با زبان بیان آنان بیگانه است، قادر نخواهند بود شنیده ها و آموخته
های خودرا مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند، زیر سئوال ببرند، تحقیق و بررسی
کنند. در نتیجه صرفاً به یک مقلّد و تکرار کنندة طوطی وار محفوظات تبدیل خواهند شد.
. اگر خلاصه و
روشن بگوئیم: فرزندان چنین خلقی نسبت به فرهنگ، اندیشمندان، زبان، تاریخ و
تمامی گذشتة خود بیگانه گشته، بر اساس نقشه ای که برایش ریخته اند، به نسلی
آماده به پذیرفتن بردگی تبدیل خواهند شد. زیرا یک نسل تنها زمانی به برده
تبدیل خواهد شد که از زبان مادریش و از فرهنگ و تاریخش جدا افتاده باشد.
در ایران قومها و ملتهای گوناگونی زندگی میکنند که هر یک زبان و فرهنگ خاص خود را دارند. حق آموزش زبان مادری برای آتئنیک های مختلف این کشور ظاهرا به رسمیت شناخته شده، اما این کار از حمایت کافی و موثر دولت برخوردار نیست.
در اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ضمن تاکید بر این که زبان و خط رسمی کشور فارسی است و کتابهای درسی باید به این زبان باشد، آمده است «ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.» گرچه در بسیاری از استانها رادیو و تلویزیون برنامه هایی نیز به زبان محلی پخش میکند، به آموزش این زبانها در مدرسه توجه جدی نمیشود. قانون، استفاده از زبان مادری را «آزاد» میداند، اما نهادهای آموزشی را موظف نمیکند که امکانات فراگیری این زبانها را فراهم آورند. ظاهرا سیاستهای موجود در بهترین حالت به ترویج زبان شفاهی قومهای مختلف کمک میکند. محرومیت از تحصیل به زبان مادری بسیاری از کودکان ایران را به ویژه در دوران دبستان با مشکلات فراوانی روبرو میسازد. افزون بر این همانطور که کارشناسان یونسکو نیز میگویند که زبانهای شفاهی بیش از زبانهای مکتوب با خطر نابودی روبرو هستند.
ایران نه تنها یک کشور چند زبانی است، بلکه یک کشور کثرالملله نیز هست. در ایران اتنیک های مختلفی زندگی میکنند که طبیعتا برای خودشان زبان های مختلفی هم دارند. متاسفانه ابتدایی ترین حقوق ملی و زبانی این اتنیک ها غیر از اتنیک فارس در ایران زیر پا گذاشته میشود و این مسئله سبب ضررهای روانشناسی، فرهنگی و زبانی سنگینی شده است. به عبارت دیگر عدم تدریس به زبان مادری سبب می شود که زبان و ادبیات این اتنیک ها شکوفائی پیدا نکند و در خود این اتنیک ها این تصور بوجود می آید که ما انسان های دارای حقوق برابر با انسان های دیگر نیستیم و ما انسان های درجه دوم در جامعه به حساب می آییم. و اما از لحاظ ضررهایی که به خود زبان و فرهنگ ما وارد می‌آید باید به این مسئله اشاره کرد که در صورت نبود شرایط برای شکوفایی زبان ها ممکن است در طی سالها این زبان ها تغییر فرم بدهند، یعنی از لحاظ دستور زبان تغییر پیدا بکنند و واژه های اصلی زبان از بین برود و بجای آن لغات و واژه های فارسی جایگزین گردد و این هم ضربه بزرگی است به وجود و هویت یک زبان. اینها سبب نارضایتی های به حق این اتنیک ها میشود و عاقبت خوشی را برای آنهایی که اجرا کننده این سیاست فرهنگی هستند، نخواهند داشت.
روز ۲۱ فوریه از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده‌است. نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده‌است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبانها اعلام کرد. این روز از تقویم رسمی ایران حذف شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر