birlik yolu: لولوبی ها

تاريخ دانان زيادي همچون، هنري فيلد , آرتور کسيت, چارلز بارنی و غيره سرزمين آذربايجان را مهد تمدن بشري و سرزمين ظهور انسان متفكر ميدانند اين سرزمين پر آب و حاصلخيز از هزاران سال پيش مسكن انسانها بوده است و همواره مهاجرين جديد را نيز به خود جذب آرده است در کاوشگري هايي که در گنجه, نخجوان و آستارا انجام شده ٫ وسايل زياد کشاورزي و ظروف سنگي از دوران سنگي بدست آمده است آثار باستاني که در"قوبوستان" در جمهوری آذربايجان در نزديكي باکو در ساحل خزر پيدا شده است مربوط به ١٣٠٠٠ سال قبل از ميلاد ميباشند. علاوه بر آثار تاريخي زيادي که در آنجا پيدا شده ( سلاح,لوحه هاي سنگي, وسايل زندگي,... ) تكه سنگهاي بزرگي نيز در آنجا وجود دارد که اشكال مختلفي بر آنها حك شده است. اين حكاکي ها عبارتند ازاشكال حيوانات مختلف, رقص دسته جمعي, قايق و غيره و در نوع خود بي نظيرميباشد. به عقيده خيلي از دانشمندان از جمله پروفسورHeredal Thor باستان شناس نروژی، اشكال حك شده قايق و کشتي در قوبوستان عين شكلهاي سومري مي باشند و ارتباط بين مردم ساکن آنجا ها را با هم ثابت کرده وتصويرهای قايقها در قوبوستان را قديميترين تصويرهای پيدا شده قايق در دنيا ميدانند ( ١)
به عقيده اين گروه از تاريخدانان دسته اي از سومريان هنگام عبور از آذربايجان ،مدتی در آنجا ساکن شده و در تكامل تمدن قوبوستان نقش مهمي ايفا کرده اند ٫ خود سومري ها در کتيبه اي بيان ميكنند:که انها از سرزمين کوهستاني درشمالغرب آمده اند و در انجا کشتيراني امكان پذير بود(2)

آثاری که شبيه ،آثار قوبوستان،و همزمان با آنان هستند از جاهاي مختلف آذربايجان ایران نيز پيدا شده است ،از جمله در منطقه سونگون ورزقان درشهرستان اهر که در سال ١٣٧۶ شمسي توسط محمد حافظ زاده پيدا شدند(پروفسور ذهتابي،تاريخ قديم ترکان ايران ص ١۵۴ ). قديمترين اقوام ساکن سرزمين آذربايجان امروزی(استانهای آذربايجان شرقي ,غربي,زنجان اردبيل,همدان,قزوين, وقسمتهايي از استانهاي مرکزي,گيلان,کردستان+ جمهوری آذربايجان) اقوام سومر، سابير يا ساوير ها, قوتتی ها, لولوبی ها,کنگرها,هوری ها، توروك ها و آذها بودند، زبان همه اين اقوام پيوندي يا التصاقي بود. حتي بعضي از پان ایرانیستهای سابق مثل شاپور رواساني( ٣ ) رقيه بهزادي( ۴) و حاميان پان فارسيسم مثل گيرشمن( ۵) به اين حقيقت اعتراف ميكنند. به عقيده تاريخدانان زيادي از جمله م.دياکونوف، آکادميك مار ،هومئل و غيره زبان آن اقوام لهجه هايي از يك زبان مشترك بودند و آن زبان را زبان" پروتوترك"؛پيش ترکي، محسوب ميكنند.
ترآی آذري امروزي حاصل آميزش و ترکيب زبان اقوام باستانی ذکر شده آذربايجان، با لهجه هاي ديگر ترکي، که در اعصار بعدي از طريق مهاجرت اقوام جديد ترك، از جمله ايشغوزها(ساکا،ايسكيت)، اوغوزها، قبچاق ها، اويغورها، به آذربايجان، وارد آنجا شده بود، شكل گرفته است. از نظر زبان شناسي زبان ترکي وارث زبان همه اين اقوام قديمي ميباشد و به همين خاطر تاريخداناني چون ف.هومئل و غيره ،آن آقوام را پروتوترك مينامند، آن اقوام از ۶٠٠٠ سال ق.م. و حتی زودتر از آن ساکن آذربايجان بودند. هرودوت ، هر چند که اشتباهات زيادی را در تاريخ نويسی مرتکب شده است،
در باره مردم آ ذربايجان ميگويد: سايبر ها در هر دو طرف رود آراز (ارس) ساکن هستند( ۶) ، در ترك بودن سايبر ها هم، که کلمه سيبری نيز از نام آنان اقتباس شده است، هيچ تاريخ داني شكي نميكند. در زمانهاي خيلي قديم، ترکان که از اقوام زيادي تشكيل شده بودند و در وسعتي از منچوري تا مديترانه و خليج کنگر( خليج فارس امروزی) زندگي ميكردند نه با نام ترك بلكه با نام ايل و قبايل مختلف خود ناميده مي شدند، هرچند که قبايلي به اسم قبايل توروك يا ترك نيز در بين آنها بودند ٫ که بعد از تقريبا ۴٠٠ ميلادی،يعنی زمان امپراتوری "گوک ترکها" ، کلمه تورک همه گير شده است
از اقوام باستاني آذربايجان که بارها موفق به ايجاد دولت هاي مقتدري در سرزمين آذربايجان شدند و در شكل گيري هويت زباني و تباري ترکان امروزي آذربايجان سهم بزرگي دارند ، لولوبي ها و قوتتي ها بودند که از ايل ها و قبايل همنژاد و همزبان زيادي تشكيل شده بودند. اين اقوام در اعصار بعدي درتشكيل دولت هاي ماننا و ماد مهمترين نقش را داشتند. پروفسور ف. اغاسي اوغلي تاريخ شناس مشهور جمهوری آذربايجان، در تحقيقات جديدي عقيده دارند که لولوبي ها قومي مجزا از قوتتي ها نبودند بلكه شاخه کوچ نشين و کوه نشين اقوام قوتتي را لولوبي ميناميدند. اقوام مذکور در حدود هزاره ششم پيش از ميلاد نخستين موج از مهاجريني بودند که به سرزمين آذربايجان روي آورده اند . منشأ اين اقوام آسياي ميانه(ترکستان) بود. لوللو در زبان هوري به معني کوهستاني و بي علامت جمع در آن زبان ميباشد، و لولوبي به معني کوهستاني ها بود. در منابع اکكدي در هزاره سوم قبل از ميلاد از لولوبي ها با نام لوللوپوم ياد ميشود و در منابع آشوري به آنها لولوبي گفته ميشود.( ٧ (

لولوبي ها از شرق رودخانه دياله تا درياچه اورميه و ازآنجا تا قزوين، قم وهمدان زندگي مي کردند.قوتتي ها در شمال و شمالغرب لولوبي ها زندگي مي آردند.(8)
نارام سوئن ، نوه سارگون اول شاه اکكددر لوحه معروفش ؛ از غلبه بر لولوبي ها سخن ميگويد.؛ بر لولوبي هاي کوهستاني پيروز شدم
لولوبي ها از نظر نژادي نزديك به ايلاميان و کاسسي ها بودند.( ٩ )

در نزديكي سرپل ذهاب که سرحد جنوبي لولوبي ها بود، دو آتيبه سنگي که هر دو مربوط به ٣٠٠٠ سال قبل از ميلاد ميباشد پيدا شده است. که يكي از آنوبانيني Anubanini ، و ديگري از Tar-lunni تارلوني دو تا از شاهان لولوبي مي باشند.هر دو کتيبه با خط و زبان اکكدي نوشته شده اند.کتيبه آنوبانيني در آن طرف مرز در شيخ خاندا درعراق پيدا شده است و در آن نوشته اي به اين مضمون نوشته شده: آنوبانيني شاه قدرتمند لولوبي شكل خودو شکل ايشتار (ننه) را در کوه پادير حك گردانيد. کسي که صدمه اي به اين اشكال و لوحه بزند به نفرين و غضب آنو، آنوتوم، بئل، رامان، ايشتار، سين و شه مش دچار و نابود شود. ( ١٠)

آنو Anu ،خدايي که آنوباني در لوحه اش ذکر مي کند، در بين النهرين نيز به عنوان خداي بزرگ آسماني ، که ديگر خدايان از او مدد ميگرفتند، از ٣٠٠٠ ق م تا ٧٠٠ ق م در آنجا مورد پرستش بود. آنو اسم خداي لولوبي ها همچنين اسم کوهی Anoy ) ) مقدس در شمال کوههاي آلتايي هست و احتمالا آن اسم را با مهاجرت خود از آنجا با خود به سرزمين جديدشان آورده اند. احتمالا آنوتوم نيز مرتبط باAnoy میباشند. ايشتار، ايستر) اينانا( اولين بار در بين سومريان آفريده شده و بعد در ميان ملل ديگر رايج شده بود) ١١ ).

نقش هاي حك شده در اين کتيبه ها اطلاعات زيادي را راجع به طرز لباس ، دين، و اسلحه هاي لولوبي ها به ما ميدهد. اين دو کتيبه از آن جهت مهم هستند که لباس و کلاه لولوبی ها در آن کتيبه ها، با کلاه و لباس ماننا ها، کاسسي ها و ماد ها ، که هرودت در ٢۵٠٠ سال بعد .... ميکند، کاملا مثل هم ميباشد..يعني با تكيه بر آن دو کتيبه باقيمانده از لولوبی ها و نوشته جات هرودت به طور قطعي ميتوان همنژادي و همزباني کاسسي ها، ماننا و مادها را اثبات کرد( ١٢ ).

در لوحه آنوبانيني شاه با لباس و کلاه مخصوص ترکان آسياي ميانه با تير و کمان در دست پايش را روی شكم دشمنش که لخت برزمين خوابيده گذاشته است، ودر جلوي شاه nana"ننه " با لباس مخصوص، ايستاده و هشت نفر اسير را دست بسته با طناب نگه داشته و و در دست راست يك حلقه ( نشان قدرت و حاکميت) را به طرف شاه دراز آرده است و بالاي آنان شكل آفتاب نقش شده است. بعدها شاهان هخامنشي و ساساني از آن کتيبه الهام گرفته و در کتيبه هايشان از آن تصوير و حلقه استفاده کردند، واين نمونه اي از يادگيری پارسها از اجداد ترکان است.(عكس اين دو کتيبه،تاريخ قديم ترکان ايران ص ٢٢۴ ) شکل تير و آمان درآن آتيبه ثابت ميكندکه
ملل ترك خيلي قديميتر از ترکان ايشغوز( ساکا ها) از تير و کمان استفاده ميكردند.
م.دياکونوف :اثار تاريخي نشان ميدهد که لولوبي ها در ٣٠٠٠ سال ق. م. داراي دولت مستقل، تمدن و جامعه مترقي بودند ( ١٣ ). تحقيقاتي که ازطرف دانشمندان صورت گرفته اين امر روشن شده است که قيافه ترکاني که در عصر حاضر در آذربايجان زندگي مي کنند با تصاوير و مجسمه هايي که از لولوبي ها و گوتي ها به جاي مانده است مطابقت مي نمايد(خصوصا فرم جمجمه) و اين نشان می دهد که با وجود مهاجرت اقوام جديد به آذربايجان در اعصار بعدی، شكل و قيافه ساکنين آذربايجان با ۵٠٠٠ سال اخير تغيير چنداني نكرده است.
منابع:

١- ر. رئس نيا ،آذربايجان در سير تاريخ ايران، چاپ ١٣۶٨ تبريز
٢ - م تقي سياهپوش، پيدايش تمدن در آذربايجان, صفحه ٣٠۵
٣ - شاپور رواسانی، جامعه بزرگ شرق،ص، ٣٠٢
۴ - رقيه بهزادی، قوم هاي کهن در آسياي مرکزي و ايران، ص ٢۶۴
۵ - گريشمن، ايران از اغاز تا اسلام ،ص ٣٨
۶ - تاريخ هرودت، ترجمه م.وحيد مازندراني، تهران ١٣۴٣
٧ - پروفسور ذهتابی ،تاريخ قديم ترکان ايران،ص ٢٢

٨ -م. دياکونوف، تاريخ ماد، ص ٢١٠
٩ -م. دياکونوف، تاريخ ماد، ص ١١٠
١٠ - ماد،هخامنشيان،اشكاني،ساساني-ا;بر سرافراز، بهمن
فيروزمند، ١٣٧٣ تهران،ص ١۵ / (تاريخ ماد، ص ١٠٢ )
١١ - پروفسور م.ت. ذهتابي،تاريخ قديم ترکان ايران ، ص 2٢٢